Nằm ở sườn phía Đông của dăy Trường Sơn và trải dài trên ba huyện Con Cuông, Anh Sơn và Tương Dương của tỉnh Nghệ An, Vườn quốc gia Pù Mát được thành lập vào năm 2002, có diện tích tự nhiên 194.000 ha, trong đó vùng bảo tồn 94.000 ha và vùng đệm 100.000 ha. Riêng đỉnh Pù Mát cao 1.841m được xem như chủ sơn cả vùng.
Vườn quốc gia Pù Mát là một kho tàng về các nguồn gien hoang dă, quư hiếm, là một trong số ít khu bảo tồn đa dạng sinh học lớn nhất nước ta. Vườn quốc gia này có thảm thực vật phong phú với 2.494 loài thực vật, thuộc 931 chi, 202 họ, trong đó có 37 loài trong sách đỏ Việt Nam và 20 loài trong sách đỏ quốc tế. Các loài thực vật quư hiếm ở đây gồm có pơ-mu, sa-mu và sao Hải Nam. Trong rừng có đến 220 loài cây dược liệu như hà thủ ô, thổ phục linh, quế, ba kích, hoài sơn... Các loài cây lấy gỗ như trầm hương, mun, cḥ, sao ... và gần 100 loài rau và cây ăn quả.
Hệ động vật cũng rất phong phú và đa dạng. Bước đầu thống kê được 241 loài thú, thuộc 86 họ, 28 bộ, trong đó có 24 loài thú, 25 loài ḅ sát, 137 loài chim, 15 loài lưỡng thê. Có nhiều loài thú quư hiếm như voi, hổ, báo gấm, sơn dương, voọc, vượn đen, gấu chó... Các loài chim quư như trĩ sao, gà lôi, cao cát, gà tiêu...
Tại Vườn quốc gia Pù Mát, bạn có dịp thưởng ngoạn nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Thú vị nhất là dùng thuyền máy xuôi ngược trên ḍng sông Giăng trong xanh để ngắm nh́n phong cảnh thiên nhiên hữu t́nh đôi bờ với những rặng núi đá cao vút, những rừng cây cổ thụ nghiêng ḿnh soi bóng nước. Thỉnh thoảng, du khách c̣n bắt gặp những đàn khỉ tinh nghịch, nhảy nhót từ cành cây này sang cành cây khác như làm xiếc.
Dọc theo bờ nước có những con kỳ nhông, tắc kè nhiều màu sắc sặc sỡ rượt đuổi nhau. Vào ban mai hay lúc chiều tà, ở đây có đến hàng trăm loài chim cùng ḥa tấu, tạo nên bản nhạc rừng thật vui tai. Cái thú nhất là xuôi bè trên sông Giăng câu cá, những chú cá c̣n tươi rói đem nướng trên ḷ than hồng. Ăn cá suối nướng nhấm với rượu cần rồi nằm giữa rừng ngắm trời đất, núi sông.
Tại Vườn quốc gia Pù Mát, bạn sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của muôn vàn cỏ cây, hoa lá. Từ những cây cổ thụ có tuổi thọ hàng ngàn năm cho đến những loại cây cỏ, rêu, địa y và các loại dây leo chằng chịt. Do địa h́nh đa dạng và phức tạp, Vườn quốc gia Pù Mát có nhiều cảnh đẹp thật hấp dẫn, là nơi quần tụ nhiều loài thú quư hiếm và muôn vàn cây cối khác nhau. Có những cây mọc tận trên đỉnh đá vôi cao chót vót như cây Tuế, có những loài mọc từ vách đá cheo leo, buông những chùm rễ rậm rạp và lạ mắt, lại có những loại cây sống nhờ thân cây khác hay quấn chặt lấy cành cây. Những điều đó gợi cho du khách thú ham thích t́m hiểu những điều kỳ diệu c̣n ẩn chứa trong thiên nhiên.
Nếu có ư định tham quan vườn quốc gia này, du khách nên đi vào ban mai là tốt nhất và nên đi từng nhóm nhỏ để không gian được yên tĩnh. Hăy cảm nhận rừng bằng đôi tai nhạy cảm và bằng toàn bộ cơ thể ḿnh. Không chỉ được chiêm ngưỡng những cảnh đẹp hùng vĩ đầy thơ mộng mà thiên nhiên đă ưu ái ban tặng cho nơi đây, du khách c̣n có dịp t́m hiểu những địa danh liên quan đến sự h́nh thành và phát triển của loài người từ thời xa xưa, sự phát triển lịch sử đất nước, khám phá nét sinh hoạt độc đáo của các dân tộc anh em sống trong vùng đệm của Vườn quốc gia Pù Mát.
Đă đặt chân đến Pù Mát, chớ bỏ qua các thắng cảnh nổi tiếng như thác Khe Kèm, hang Ốc, băi Mỏ Vịt, hoặc tản bộ trong rừng săng lẻ, rừng cây lùn ... vừa kỳ thú vừa hoang dă. Cũng chớ bỏ qua những dấu tích lịch sử như: bia Ma Nhai, nơi gần 700 năm trước quân nhà Trần đă lập nên chiến công hiển hách khắc ghi vào đá ở nơi biên ải trong công cuộc đánh đuổi giặc ngoại xâm; hoặc thành Trà Lân, nơi ghi dấu ấn của cuộc kháng chiến chống quân Minh thế kỷ 15; hay hang ông Trạng, nơi hơn 600 năm trước, trạng Bùng Phùng Khắc Khoan bị lưu đày...
Và đến vườn quốc gia Pù Mát, du khách cũng nên thưởng thức hương vị độc đáo “Cơm Kẻ Qua, cá sông Giăng” cùng với món gà rừng nướng hay món cá chày nướng kho với măng đắng vừa lạ miệng, lại ngon cơm.
Ngoài Vườn quốc gia Pù Mát, Nghệ An c̣n có các Vườn quốc gia Pù Huống và Pù Hoạt. Nhưng riêng Pù Mát không thôi cũng đủ tiêu biểu cho cả vùng rừng núi tây Nghệ An và hệ thống núi non Bắc Trường Sơn.
Tháng 11 năm 2007 Vườn quốc gia Pù Mát được tổ chức UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới, đồng thời Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An cũng đă phê duyệt quy hoạch chi tiết khu du lịch thác Khe Kèm. Đây là tiền đề và là điều kiện để Vườn quốc gia Pù Mát phát triển du lịch sinh thái và là địa điểm lư tưởng để du khách đến tham quan, nghiên cứu và giải trí.
 Sông Giăng
Đến ngă ba Diễn Châu (Nghệ An), nơi giao nhau của quốc lộ 1A và quốc lộ 7, xe chạy ngược lên biên giới Việt - Lào chừng 80km là tới Vườn quốc gia Pù Mát. Pù Mát cách TP Vinh chừng 140km. Vườn quốc gia Pù Mát có diện tích hơn 91.113ha. Nằm trên sườn đông dăy Trường Sơn hùng vĩ, Pù Mát thuộc địa phận ba huyện trung du và miền núi Anh Sơn, Con Cuông và Tương Dương.
Một góc sông Giăng
Vườn quốc gia là một nơi hội đủ tính chất và hệ sinh thái của một khu rừng nhiệt đới năm tầng với đồi, rừng, sông, suối, các trảng cỏ rộng lớn và những dăy núi đá vôi khổng lồ chạy dài dọc theo sông Giăng. Gần như liền kề và song song với Pù Mát là sông Lam trong xanh, thơ mộng.
Hệ thực vực ở đây rất phong phú, Pù Mát có hơn 2.600 loài thực vật với nhiều thế hệ khác nhau, là nơi họp mặt điển h́nh của các loài thực vật vùng Bắc Trung Bộ. Càng đi sâu vào vườn càng chập chùng cây lá. Dây leo quấn quít, khi như những con trăn uốn lượn hoặc toả ra như ṿi bạch tuộc, khi lại đung đưa như chiếc vơng gợi nhớ một thời rừng già Trường Sơn những năm kháng chiến.
 
Ở đây dù mùa mưa hay mùa khô th́ rừng vẫn có đủ màu sắc, đủ những loại hoa đua nhau khoe sắc. Đặc biệt, nơi đây có nhiều loài hoa phong lan quư và đẹp, nở quanh bốn mùa. Trên đường đi, du khách luôn bắt gặp nhiều chùm lan bám trên cành cao hoặc trên cây cổ thụ như những chùm đèn toả sáng.
Không chỉ hệ thực vật mà hệ động vật ở đây cũng thật đa dạng và phong phú.Có thể kể tên một số loài thú quư hiếm như voi, hổ, báo gấm, lợn rừng, sơn dương, voọc, sao la, vượn đen, gấu chó, gấu ngựa, khỉ, chồn, trăn gấm v.v...
Thác Khe Kèm
Tại đây c̣n có nhiều loài chim quư, đặc biệt là công và trĩ. Thi thoảng, du khách đi dạo c̣n bắt gặp chim công và gà lôi. Và những đàn bướm lớn, sặc sỡ màu sắc bay lượn trong nắng mai th́ nhiều không kể xiết. Không gian vườn luôn tràn ngập tiếng chim, như một dàn ca bách thanh sống động, vui tai.
Pù Mát, một vùng rừng nguyên sinh, khu rừng già lớn nhất c̣n sót lại trên dải Trường Sơn, đặc biệt đẹp và quư hiếm. Dường như nơi đây đang mang trong ḿnh nó cả một bộ sưu tập động thực vật quư giá của miền tây Nghệ An mà ít khu rừng nào trong nước có thể sánh được về chủng loại động thực vật cũng như diện tích. Các nhà khoa học đă gọi khu rừng này là một bảo tàng thiên nhiên quả không sai.
Thác Khe Kèm nằm trong địa phận vườn quốc gia Pù MÁt, cách trung tâm huyện Con Cuông theo quốc lộ 7 khoảng 20 km. Từ độ cao 120m, nước đổ ầm ầm xuống thành ba tầng, làm ta có cảm giác như thác đang làm rung chuyển cả một vùng rừng núi nơi đây, bọt nước trắng xóa trong rất đẹp mắt. Du lịch Nghệ An đang khai thác điểm du lịch này kết hợp sinh thái vườn quốc gia.
Đến với Pù Mát là cơ hội để du khách biết được một góc Trường Sơn hùng vĩ, hoang sơ và dồi dào tài nguyên của đất nước. |
